Tuesday, March 31, 2009

El Apartamento Andjelo


El Apartamento Andjelo
Roz Kohen
Durante vente anyos mori en el apartamento Andjelo, serko de la Kula, en Estambol. Ainda, antes de la Sigunda Guerra, mis parientes se avian pasado a este apartemanto. Lo yamavan Melek, lo ke kere dizir 'andjelo' en turko. Situado en la kaleja Kiblelizade, kon una vista muy ermoza sovre el Halich, el famozo Kuerno de Oro, Andjelo era un apartamento de sesh etajes, kon una tarasa grande por tejado. Este apartamento, ke egzistia kuaji un siglo, era fraguado de pyedra, i tenia eskaleras de tavla. Su kolor, blanka en su tyempo, se avia trokado a una kolor griza i suzya. Su nombre, paresia ser un kontrasto kon su aparensia deskayida. I a mi me paresia ke este batimiento se sintia kansado de su largo pasado kon todas estas famiyas ke se avian trokado durante jenerasiones. Las ventanas eran lo mas tapadas kon estores pretos. Se kontava ke a estos estores los avian metido en el tiempo de la Guerra, para ke no salga dinguna luz ahuera en kavzo de un bombardamyento aereo. En los bodres de estas ventanas; ande se via unas kuantas siestos de fujeres, palombas se pozavan para deskansarsen.
El konsierjo se yamava Memet. El kapudji, asigun lo yamamos en turko. Memet kon su famiya, era el uniko morador non-djudyo del apartamento. Biviya en una kamareta en el kat del budrum kon su famiya entera. Allado de su kamereta avian otras kamaretikas sin ventanas, yamadas kiler, ande metiamos el karvon i el lenyo.
Memet avia vinido del kazal. Era el personaje lo mas inportante del apartamento. Ayudava a todos los lokateres kon munchos servisyos. El alimpyava la entrada i las eskaleras de todos los sesh etajes. Merkava pan i gazeta para todos, arekojiya el syerko kada noche, trayiya karvon a kada famiya, rompia los lenyos, i echava ojo aken sale i entra.
Era el ke mos yevava a todas las kreaturas a la eskola Bene Berit. Me akodro de su mano kaynte ke mos deteniya: tres kreaturas de kada parte i ke era kargado de los sefertasis i las chantas pezgadas, i no mos deshava la mano fista ke entravamos aryento de la eskola. Syempre en tyempo, syempre kon lel mesmo sensyo de responsabilidad.
Me akodro ke las noches, Memet serrava kon un gancho de fyerro la puerta pezgada del apartamento. Si viniyamos tadre de paseyos en el Bosfor, de un teatro en Pera o de vijitas, sonavamos para ke mos avre la puerte. Suviya a avrir mos la puerta vistido de su pijama i un palto ensima.
La kamareta de asentar era ande pasavamos la majorita del tyempo. En esta kamareta aviya una kanape i dos fotolyes, un radyo, un boron, una meza de komer kon kuatro siyas, i ya no aviya mas lugar de meneyar. De esta kamereta observavamos a los vizinos ke bivian enfrente. Madam Sevi, los de Almozlinos, Musyu i Madam Behar eran unos kuantos ke observiyamos de leshos.
"Ayde ya metyo lo de invyerno en la tarasa de su kamareta de echar, mira ke es muy titiza… espozo a la ija parese, vitesh los buketos de flores ke kito a la tarasa? I ke afito kon la esfuegra? Povereta estuvo yamando por puertas i ventanas i no uvo ken le dyo una mano kon los sestos pezgados de rozas… Atyo el novyo de Elvira salio a la ventana i esta fumando un sigaro, ya los va entezar a todos del friyo..."
Kuando suviamos los sesh etajes de eskaleras i arivavamos al kat de la tarasa, esto era el evenimyento de la semana! Mi madre tomava la yave de la tarasa del kapudji Memet i suviyamos apoko apoko kon el sesto yeno de chamashires mojados. En este kat del tejado morava Zimbul la berbera i su ermana, Ester la syega. Djusto kuando ariviamos kansados a enkolgar la ropa, eyas syempre salian a azer sohbet kon mi madre.
Arditti el Loko, era probablamente el personaje el mas estranyo de la kaleja. Lo mas, lo observava de la tarasa. Arditti pasava kaminando komo una solombra. Era barvudo. Vistiya syempre, un palto godro fonse, kon un chapeyo preto de feutr en la kavesa. Sovre este palto, Arditti teniya ilikos de kolor atados sovre las butonyeras. Kaminava apoko apoko en riyendose i avlandose de si para si.. Paresia espantozo i triste, enserrado i ensolado en su mundo. Syempre teniya las manos en las aldikeras komo si keria guadrar su sekreto. Mi madre syempre se apiyadava d'el i mos kontava, ke Arditti era un jeni de matematik en su manseves i ke era elevo en la eskola djudiya.
Mirava abasho de una punta de la tarasa a la otra, para ver ande pudiya ver una arayo de aktividades: los vendedores de kaye, los vizindados empleyando, los arabadjis i los eskidjis... i siguro la mar del Halich kon sus vapores. Puediya ver de este perspektivo alto, ken esta sakudyendo tapetes, i ke ijikos vizindados jugavan en la kaye… sin ke eyos se apersivan de mi. I esto me dava un sentimiento de seguridad. Por mi la vista de esta tarasa era la prova ke este apartemento era el sentro del mundo, i me pedriya mirando abasho. Ansi, el tyempo pasava presto i una ves el lavado enkolgado, abashavamos atras apoko apoko las eskaleras en arastando muestras charukas.
Kuando viniya Pesah avriamos la meza de la kamareta de asentar i fista kinze almas mos asentavamos i meldavamos la Agada i komiyamos endjuntos las komidas maraviyozas en platos de fiesta, todo kasher por Pesah. El bufe vyejo dava la empresyon de un almaryo majiko kuando los porselenes de Pesah i las kupas koloradas de vino saliayan en medyo. Esta kamereta chika se tranformava a un palasyo i la meza chika a un pranso de mil i un kuentos.
En los anyos pasados vini tres vezes a Estambol. La primera ves el apartamento Andjelo estava en su lugar i mismo entrimos i suvimos las eskaleras kon mis dos ijas. La sigunda ves ke vine aviya muncha konstruksyon achakes del metro muevo de Estambol ke se estava fraguando en el derredor del apartamento i no lo vizitimos.
Dos anyos duspues mi prima me mando un e-mail eskrivyendo ke el apartamento Andjelo se avia ensupito achunkado! No me lo kreyi. Pensi ke Viki no se akodrava mas de el. Estava sigura ke este aparamento, tan grande i tan majestioso, devia estar en su mismo lugar fista la eternidad.
Portanto, mi prima no se aviya yerrado. En mi vijita dalkavo, al apartamento Andjelo, lo topi derrokado. La montanya de pyedras en su lugar, eran en mis ojos komo los vestijos mudos de mi pasado, vestijos kondanados a despareser, asperando en silensyo ke sean arekojidos para dezbarasar la kaleja.
Munchos anyos despues, leshos de Estambol, en la sivdad de St. Louis en los Estados Unidos, ande bivo asolada en una kaza grande kon guerta, en mis eshuenyos, lo topo al apartamento Andjelo. Sus puertas son avyertas, las paredes i las eskaleras limpyas, i la djente esta oroza. El kapudji Memet me aresive kon alegriya. Mismo mis jugetes son adovados, las fotografiyas de mis keridos estan enkuadrados en las paredes, i todo esta briyando… i a mi me parese ke el tiempo se kedo en el apartamento Andjelo, i ke ainda esto biviendo ayi.

No comments:

Post a Comment

  El espanyol sefardí  Paperback – 2 abril 2024 de  Manuel Gálvez Ibáñez   (Autor)