English translation of "El Apartmento Andjelo"

The Appartment named "Angel"

Roz Kohen

I lived about twenty years in an apartment named Angel near the Galata tower in Istanbul. My parents had moved into this apartment before we were born, when the Second World War had just started. It was named Melek, which means Angel in Turkish. The six floor building had two apartments on every floor, a sideways view of the famous Golden Horn, and a terrace on the top floor that served as the roof top.

This building had existed for over a century and still had wooden stairs, even though the structure was made of stone and iron. Once a white stone building it had now turned gray and dirty. Its name too, seemed to be in contrast with its neglected appearance. Even then it seemed that the building was tired of its long past as it had been home to so many generations of Jewish inhabitants who had come to live and eventually left for better neighborhoods. The narrow windows were covered with dark colored blinds. This was the standard window dressing, during the world war years; the purpose was to protect the city from air attacks. Even though the wars were over and the city was safe, the blinds were kept out of convenience by the tenants of the apartment. Pigeons were the frequent visitors of those somber windows where an occasional garden rue pot withstood the four seasons.

Mehmet was the concierge. We called him the door keeper. He and his family were the only Moslem inhabitants of the apartment and they lived in one room in the basement. Next to their windowless room were the coal and wood storage rooms. This was the winter supply that the 12 renters of the building kept so that they could burn in their stoves during the winter season.

Mehmet had come from a remote village yet he was in today’s terms the maintenance manager of the building. He helped the renters with his many services. He mopped the entrance and the wooden stairs all through the six floors, purchased everybody's bread and newspapers, and collected the garbage from all 12 apartments, brought the coal and wood to each floor as requested, and kept an eye at the door, making sure strangers did not wander into the building.

He was also the one to take all the kids to the Jewish school, Benei Berit, situated a block away. I remember his warm hand holding unto ours. Three kids walked on each side of him, as he carried our lunch boxes and heavier book bags and he would not let go until we entered the school premises. He was always on time, always had the same serious mission: to help us cross the busy avenue and make sure we made it on time to school.

I remember the winter nights; Mehmet locked the heavy iron door of the apartment. If we arrived past midnight from an outing to the Bosporus or a Movie at the Pera region we would ring the doorbell so that he would let us in. He would show up with his pajamas cloaked with his coat, respectfully unlocked the entrance door, let us in and went back to sleep.

The living room is where we spent most of our time. This room had a couch, 2 arm chairs, a radio, a dining room table, 4 chairs and the charcoal stove, leaving barely room to move around. It is from this room that we observed the lives of neighbors that lived in the apartment across the street: Mrs. Sevi, The Almoslinos, Mr and Mrs Behar.

"There you go: she just took out all her winter clothes to the balcony...she is going to air her clothes...I think they must have had an engagement party. I can see they have a wreath of flowers...what happened to the mother in law? Poor thing she kept calling them at no avail and no one showed up to help her carry her groceries...see Elvira's fiancée, he has been smoking in the balcony leaving the door open. They are going to freeze to death... "

When we climbed up the stairs to the sixth floor roof top balcony, this was the most exciting event of the week! My mother would borrow the key to the balcony from Mehmet the concierge and we would climb up slowly carrying the basket full of wet laundry. The roof top was also where Zimbul the hair dresser and her blind sister Ester lived. As we arrived to the roof top to hang the clothes the two would open the door of their one bedroom apartment and enjoyed visiting and talking about their daily lives.

Crazy Arditti was one of the most mysterious personalities of the neighborhood. I would safely observe him from the roof top balcony, without being noticed. Arditti walked by like a shadow, he always wore a heavy black coat, a fedora hat and he was bearded. There were colorful strings attached to the buttons of his somber and worn out coat. He walked slowly and stepped on the cobbled stone road carefully, he talked to himself as he smiled and nodded. He seemed scared and sad, all to himself in his lonely world; always his hands in the coat’s pockets as if he had a huge secret. My mother always felt sorry for him and would tell us that he was a mathematical genius when he was young, at the same Jewish school Benei Berit where many generations were schooled.

I would look downward from the roof top observing the street’s both ends and watch the activities of the street vendors, the neighbors shopping, the carts, the cars, the used cloth sellers and the boats on the golden horn. The bird view of the roof top allowed me to see the residents of the neighborhood shake their Turkish carpets, the children playing in the street all without being noticed! This secure feeling was with the view of the neighborhood surely was the proof that the apartment was the center of the world. Thus I was lost in this visual feast and time went by fast. As mother finished hanging the clothes we headed back downstairs clacking our wooden heeled slippers on the wooden old stairs.

When Passover arrived we would stretch the dining room table and up to fifteen of us could sit to read the Haggadah and to eat the wonderful Passover dishes all prepared in the kosher tradition. The old armoire turned into a magical one when the porcelain Passover plates and the red wine glasses appeared. The small living room was quickly transformed into a palace hall and the Passover feast to one of the one thousand and one fairy tales lavish dinners.

In the recent years I visited Istanbul three times. The first time I visited the old apartment and even climbed its stairs with my two young daughters. The second time I could not get around the metro construction that was going on in the area and could not look at the apartment closely. Two years following to that visit, my cousin sent me an email telling me the apartment had suddenly collapsed. The inhabitants had long deserted this century old apartment and the collapse had taken place during the night causing no further damages. I did not believe the news; I thought that she was surely mistaken. Such a majestic building; so strong and stern, so large, it was to be there till eternity!
Yet my cousin was not mistaken. On my last visit of the apartment named Angel, I found the huge wreckage where the apartment used to be. The pile of stones instead stood silently, ready for the clean-up to be part of the history leaving no witnesses behind.

Yet, years later very far from Istanbul, in the city of St. Louis in the heart of the United States, where I live in a huge house surrounded by a large green and wooded area, in my reoccurring dreams I always find the apartment named “Angel”.

Its entrance door is wide open. The neighbors, just as it used to be, are busy with their lives. Mehmet the concierge greets me excitedly. The knowledge that the old apartment had collapsed becomes distant. I find the place in better shape than I ever remember it to be. I find great comfort in my dream.

Turkish translation of "El Apartamento Andjelo"

Melek Apartmanı
Roz Kohen

Yirmi sene boyunca İstanbul’un Galata kulesi yakınlarındaki Melek apartmanında oturdum. Annemle babam bu daireye İkinci DünyaSavaşı başladığında taşınmışlardı. Melek apartmanı altı katlı ve çatısında geniş bir terası olan koca bir apartmandı. Şişhane’nin Kıblelizade sokağındaki bu apartmanın ikinci katının penceresinden sarkınca bir parça da olsa Haliç’i görmek mümkündü. Çocukluğumda bile bir asırı aşan tarihi, gri taş görünümü ve eski tahta merdivenleri ile, Melek apartmanı adeta adına ters düşen bir görüntüye sahipti. Bir asır boyunca gelip geçen Yahudi kiracı ailelerin izleri ile adeta olgun ve bilgiç bir ifade kazanmıştı ama artık eski görkemini tahmin etmek bile zorlaşmıştı.

Dar ve yüksek pencereleri çoğunlukla siyah güneşliklerle örtülü olurdu. Büyüklerin anlattığına göre bu güneşlikleri savaş sırasında karanlık bastıktan sonra şehri düşman bombardımanlarından korumak üzere ve karartma amacı ile kullanırlardı. Dar pencere kenarlarında tek tük sedef otu saksıları yorgun güvercinlerle beraber yaşam kavgası verirdi.

Kapıcının adı Mehmet’ti. Mehmet ve ailesi apartmanın tek Yahudi olmayan sakinleri idi. Bodrum katında kömür ve odun kilerlerinin biri kapıcı ve ailesine ayrılmıstı. Kapıcı odasının yanıbaşında Melek apartmanının oniki daire sakinlerinin soğuk kış aylarında kullanacakları odun ve kömürler dururdu. Mehmet ve ailesi köyden gelmişlerdi. Karısı iyice örtülü olup nadiren kapı önüne çıkardı. Mehmet ise apartmanın en önemli ve ileri gelen kişilerinden biri idi. Melek Apartmanının kiracilarına türlü servislerde bulunurdu: Giriş katını ve altı katın tahta merdivenlerini sık sık sabunlu sularla yıkar, herkesin ekmeği ve gazetesini alır sabah erkenden dağıtımını yapar, her aksam aynı saatte herkesin çöplerini toplar ve kış aylarında da herkesin günlük odun veya kömürlerini dairelerine taşırdı.

Apartman sakinlerinin çocuklarını da Mektep sokağındaki Musevi Lisesine her gün sabah erkenden götürüp akşam 5’te tekrar eve getiren de gene kapıcı Mehmet’di.
Sıcacık elini anımsıyorum: tek elinde üç çocuğun elini tutar, omuzlarına da hepimizin ağır çanta ve sefertaslarını asardı. Her zaman vaktinde bizleri toplar, hep aynı mesuliyet duygusu ile, ellerimizi sıkıca tutar okul kapısı açılıpta Musevi Okulunun kapıcısı, Müsyü Izak’ın dikkatini çekinceye kadar bırakmazdı.




Melek Apartmanında geçen çocukluk yıllarında soğuk kış gecelerini anımsıyorum. Kapıcı Mehmet apartmanın koca ağır kapısını kilitler bir de üstüne sürgü çekerdi. Hafta sonlarında İstiklal caddesi gezmelerinden veya Boğaziçi sefalarından geç vakit döndüğümüzde kapının zilini çalar kapıcı Mehmet’in uyanıp açmasını beklerdik. Usulca, pijaması üstünde paltosu, kapıyı açmaya gelirdi.

Vaktimizin çoğunu bu küçücük apartman dairesinin tek ısınan oturma odasında geçirirdik. Bu küçük odada bir kanape, iki koltuk, bir radyo, dört kişilik bir masa ve bir büfe vardı. Eski eşyaların arasından ancak sıyrılarak geçilecek kadar bir mesafe bulunurdu oturma odasında. İşte bu odanın iki dar penceresinden, caddede oturan komşularımızın yatak odalarını görür ve onların yaşamlarını seyrederdik: Madam Sevi, Almozlinos Ailesi, bay ve bayan Behar.

“Baksanıza yazlıklarını yatak odasının balkonuna çıkarmışlar bile, evin hanımı çok titiz!
Kızını nişanladı galiba, terasta koca çicek sepetleri var. Kayın valdesine ne olmus? Kadıncağız sokaktan seslenip durdu ise de yardıma gelen olmadı. Aman Allahım..Elvira’nin nişanlısı balkonda sigara içiyor..içerdekiler soğuktan donacak..”

Haftanın en önemli günü ise çamaşır asmak üzere teras katına çıktığımız gündü. Annem teras kapısının anahtarını kapıcı Mehmet’den aldıktan sonra ağır ağır, ıslak çamaşırlarla yüklü hasır sepeti alıp çatı katına çıkardık. Bu çatı katının tek gözlü dairesinde berber Zimbul* ve kör kız kardeşi Ester otururdu. Berber Zimbul evlere saç kesmeğe gider, geçimlerini böyle sağlardı. Üst kata birilerinin çıktığını duyan iki yaşlı kızkardeş hemen kapıya çıkar komşularla sohbete dalarlardı.

Mahallenin en ilgi çeken kişilerinden bir başkası da Deli Arditti idi. Genellikle kendisini bu çatı terasına çıktığımda rahatlıkla gözleyebilirdim. Arditti Kiblelizade Sokağından bir gölge gibi süzülürdü. Koca bir sakalı vardı. Yaz ve kış çok kalın ve koyu renkli bir yıpranmış ağır bir palto ve gene aynı renkte bir fötür şapka giyerdi. Paltonun düğmelerine renkli sicimler bağlamıştı. Kendi kendine konuşarak ve gülümseyerek yürürdü. Ürkek görünüşü ile ve yalnız dünyasında bir büyük sırrı taşıyormuşçasına kısa adımlarla yürür, ellerini hiç ceplerinden çıkarmazdı. Annem Arditti’yi her gördüğünde üzülür ve bize Arditti’nin Musevi Lisesine gittigi gençlik yıllarında bir matematik dehası olarak bilindigini anlatırdı.

Melek Apartmanının çatı katindan mahalleyi bir uçtan bir uca görebilmek çok ilginç gelirdi çocukken: sokağın seyyar satıcıları, alış veriş eden komşuları, arabacıları, eskicileri, ve Haliç’in mavna ve vapurlarını, ta yükseklerde halı silkeleyen ev hanımlarını, ve sokakta oynayan çocukları görünmez bir kimliğe bürünerek izliyebilirdim. İşte apartmanın çatı katı bu bakımdan eşsiz bir güvence sağlıyordu. Terasın sağladığı bu sınırsız görüntü Melek Apartmanının dünyanın merkezi oluşu hissini iyice güçlendirirdi bende. Zaman akıp geçerdi çatı katında. Çamaşırlar asılıp da terasta annemin işi bitince aşağı kata gene tahta merdivenlerde terliklerimizi takırdata takırdata inerdik.

Hamursuz bayramı geldiğinde daracık oturma odasının dört kişilik masası açılır, 15 kişiye bir ziyafet sofrası hazırlanırdı. Hamursuz bayramının efsanesi Musevice şarkılarla okunurken bu bayrama has hazırlanmış nefis yemekler yenirdi. Eski büfe açıldığında mavi ince bayramlık porselenler ve altı kırmızı kristal şarap kadehleri ortaya çıkınça adeta sihirli bir havaya bürünürdü oda. Küçük ve kasvetli oda aniden bir konağın salonuna, yemekler de binbir gece masallarından kaynaklanmış nadide bir ziyafete dönüşürdü gözümde.

Geçen yıllarda İstanbul’a üç kere geldim, Amerika Birleşik Devletleri’nden. İlk gelişimde Melek Apartımanı yerinde duruyordu, içeri girip tahta merdivenleri bile çıktık kızlarımla. İkinci gelişimde Şishane Meydanı metro inşaatı yüzünden çepe çevre kapatılmıstı, binayı yakından göremedik. Aradan iki sene daha geçince kuzenim Viki bir elektronik mektubunda Melek Apartmanının aniden çöktüğünü yazdı. Nedense, böylesine haşmetli koca bir apartmanın sonsuza dek kalacağından emindim ve habere pek inanmak istemedim.

Herşeye rağmen Viki Melek Apartmanı konusunda yanılmamıştı. İmar Müdürlüğüne gönderdiğim elektronik mektuba yanıt gelince, apartmanın seneler öncesinden boşaltılmış oldugunu ve bir gece yarısında aniden çöktüğünü öğrenmiştim. Mesaji yazan memur üzülerek “İstanbul tarihinin bir parçası, böylece yok oldu” diyordu.

Son ziyaretimde Melek Apartmanını gercekten yıkılmış buldum. Apartmanın yerinde duran koca bir taş yıgını toplanılmak üzere öylece bekliyordu Şişhane semtinin Kıblelizade sokağında.

Seneler sonra Amerika Birleşik Devletleri’nin Missouri eyaletinde St. Louis kentinde İstanbul’dan çok uzaklarda, yeşillikler arasında ve şehir gürültüsünden uzak oturduğum koca üç katlı evde, sık sık tekrarlanan rüyalarımda nedense hep Melek Apartmanını bıraktığım yerde bulurum.

Giriş kapısı açık, merdivenleri duvarları önceden hiç hatırlamadığım kadar temiz, insanları mutludur. Kapıcı Mehmet beni sevinçle karşılar. Herşey yerli yerindedir. Rüyamda Apartmanı bulamıyacağımı düşünüp kaygılandığım için kendime kızarım. Melek Apartmanının verdiği bu güvence ile mutlu olurum yeniden.

*Zimbul, Türkçe Sümbül adının Museviler arasında kullanılan şeklidir.